Devlerin Savaşı: Karpov-Kasparov 1984 (2/3)

Adaylar finalini inandırıcı biçimde kazanan Kasparov aynı sene oynanacak maç için hazırlıklarına başlamıştı. Karpov kampında ise vaziyet daha da ciddiydi çünkü yardımcıları bu gencin eninde sonunda dünya şampiyonuna rakip olacağını ön görmüşler ve çalışmalara birkaç sene evvelinden başlamışlardı. Ülkemizde halen antrenörlük yapmakta olan bir başka satranç efsanesi ve Karpov takımının önemli parçalarından biri olan Adrian Mikhailchishin'in açıklamalarına göre 1982-83 yılları arasında büyük çıkış yapan Kasparov'un yaratacağı tehdit öncesinden fark edilmiş, hummalı bir hazırlık başlamıştı. 

Altı galibiyet esasına göre oynanacak maçta haliyle oyun sınırlaması yoktu. FIDE unvan maçlarının formatını 1975'de Fischer ile yaptığı sonuçsuz müzakerelerin de etkisinde kalarak değiştirmiş, Karpov-Korchnoi, Baguio City 1978 maçından itibaren eski sisteme geri dönmüştü. Eski sistemden kasıt 19. yüzyılda Steinitz, Chigorin ve Lasker gibi oyuncuların kullandığı formattır. Çünkü bu yıllarda beraberlik sonucu çok yaygın değildi (satranç teorisini ve oyuncuların gücünün artmasıyla ilgili bir durum) ve limitsiz maç gereğinden fazla uzamıyordu. Örneğin Steinitz-Chigorin, Havana 1892 maçı 10 galibiyet esasına göre oynanmış ve iş 23. partiden sonra bitmişti! Karpov-Kasparov maçı ise yeni sistemin, modern zamanlarda nasıl istismar edilebileceğine yerinde bir örnek teşkil edecekti! 

Moskova 1984. Unvan maçı pulu

Maç öncesi tarafların takımlarına göz atalım:

Karpov'un takımı: Igoz Zaitsev(Kaptan), Sergey Makarichev, Yuri Balashov, Efim Geller, Tamas Georgadze, Lev Polugaevsky ve Adrian Mikhalchishin.

Kasparov'un takımı: Alexander Nikitin(Kaptan), Gennadi Timoschenko, Elmar Magerramov, Mikhail Botvinnik (dışardan destek) ve Mikhail Tal (dışardan destek)

Yukarıdaki liste için 'yıldızlar geçidi' desek fazla abartmış olmayız herhalde. Karpov'un takımında gidişatı kontrol ve rapor etmesi için bir tane de KGB ajanı olduğu bilgisini geçelim. Böylelikle hükümetin hangi oyuncuya destek verdiği de yeterince açık olmuştur. İşte böylesine önemli isimlerin de dahil olduğu büyük buluşma10 Eylül 1984 günü Moskova'da başladı.

Karpov dünya şampiyonluğu maçı tecrübesi olan, kendini herkese ispatlamış, ağır ve kusursuz oyunsonu tekniği ile tüm satrançseverleri kendisine hayran bırakmış ve kariyerinin zirvesinde dev bir çınardı. Her adımını dikkatle atan bu satranç makinesini yenmek nasıl mümkün olabilirdi? Karpov birçok oyuncunun aksine hislerini tahtaya yansıtmaz, oyunun geçmişinde olanlarla ilgilenmez ve sadece mevcut pozisyona göre strateji belirlerdi. Bu özelliği sayesinde iniş-çıkışlardan asla etkilenmez, oyunun ya da maçın her safhasında aynı kararlıklıkla oynayabilirdi. Şampiyon maçın henüz 3. partisinde dişlerini gösterdi.

12. Dünya Şampiyonu Anatoly Yevgenyevich Karpov (1951-)

1. e4 c5 2. ♘f3 e6 3. d4 cxd4 4. ♘xd4 ♘c6 5. ♘b5 d6 6. c4 Karpov son hamlesiyle en sevdiği sistemlerden biri olan 'Maroczy düğümü'ne geçiş yapıyor. Merkeze bir tane daha er yerleştiren Beyaz böylelikle alan avantajını da arttırmış olur.

6... ♘f6 7. ♘1c3 a6 8. ♘a3 ♗e7 9. ♗e2 O-O 10. O-O b6 Kasparov ise 'Kirpi Sistemi' (Hedgehog) diye bilinen dizilimi uyguluyor. Siyah bu yapıda oyunu geride kabul ederek zamanında yapılacak bir er sürüşünü (...b5 ya da ... d5) kovalar.

11. ♗e3 ♗b7 12. ♕b3 ♘a5⁈

12... ♘d7 13. ♖fd1 ♖c8 14. ♖ac1 ♕c7 klasik devamyolu olurdu.

13. ♕xb6 ♘xe4 14. ♘xe4 ♗xe4 15. ♕xd8 ♗xd8 Zorunlu, aksi takdirde Fb6 gelirdi. Kasparov bu pozisyonu zararsız olarak değerlendirmiş olmalıdır ancak işin aslı öyle değildir: Hızlı bir bakıştan sonra Siyahın hafif figürleri arasında koordinasyon olmadığı fark edilmektedir. Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun da Anatoly Karpov gibi ince tekniğe sahip bir usta olması işleri daha da güç hale getirmiştir.

16. ♖ad1! d5?

16... ♗e7 17. ♘b1! ♗g6 18. ♘c3 ♖ac8 19. c5 dxc5 (19... d5 20. ♗xa6 ) 20. ♖d7 ♗f6 21. ♗xa6+/=

17. f3! Beyaz böylelikle bir er kazanır.

17... ♗f5 18. cxd5 exd5 19. ♖xd5 ♗e6 20. ♖d6 ♗xa2 21. ♖xa6 ♖b8? Beyazın aktif kalesini canlı bırakmak iyi fikir değildi. Yaşanan tüm olumsuzluklara rağmen Siyah beraberlik için savaşabilirdi.

21... ♖xa6 22. ♗xa6 ♗e7 23. ♖c1 ♗e6

22. ♗c5 ♖e8 23. ♗b5 ♖e6 24. b4! ♘b7

24... ♘b3 hamlesi piyon yapısının bozulması manasına gelirdi. 25. ♖xe6 fxe6 26. ♗e3±

25. ♗f2 ♗e7 26. ♘c2 ♗d5 27. ♖d1 ♗b3 28. ♖d7! 'Yüksek oyunsonu tekniği' derken kastedilen işte tam olarak böyle birşeydir!

28... ♖d8 Kötü konumda işleri kolaylaştıran hamle.

28... ♗xc2 29. ♖xe6 fxe6 30. ♖xe7 ♘c5 31. ♗c6! ♗a4 32. ♗xa4 ♘xa4 33. ♗e1+−

29. ♖xe6 ♖xd7 30. ♖e1 ♖c7 31. ♗b6 Kalite kaybedeceğini gören Kasparov oyundan çekildi ve skor açıldı: 1-0

1-0

Beraberlikle sonuçlanan 4. ve 5. partiler Karpov'un hızını kesmeye yetmedi ve Zlatoustlu usta peş peşe iki oyun daha alarak durumu 3-0'a getirdi. Belli olmuştu ki genç Bakülü henüz maçın havasına girememişti. Bu onun ilk unvan maçıydı ve ilk defa bu kalibrede bir ustayla maç yapmaktaydı. Kasparov takımı üçüncü mağlubiyetten sonra mola aldı (takımların maç boyunca bir kaç kez üçer günlük mola alma hakları vardı) ve durumu yeniden değerlendirmeye gitti. Kasparov'un bu maçı kurtarmasına vesile olacak karar bu toplantıdan mı çıktı bilinmez ancak aday kampından çıkan stratejinin başarıyla uygulanmadığı 9. partinin kaybedilmesiyle açık oldu. Bu parti aynı zamanda bir satranç klasiğidir. Her oyunsonuseverin de ezbere bilmesi gereken diyagramla başlıyoruz:

46... gxh4? Kasparov, hiç şüphesiz otomatik 47.gxh4 geri alışını bekliyordu ancak Karpov hemen cevap vermedi ve oyunsonu tarihinin en paradoksal ve parlak hamlelerinden birini yaptı:

47. ♘g2! Akıl almaz bir biçimde Beyaz, tahtada bu kadar az asker kalmışken er fedası yapıyor. Karpov'un fikrini anlamaya çalışalım; Bu hamleden sonra Beyaz şah rakip kampa giriş yapar ve zayıf piyonlarından birini geri almayı başararak uzun vadede rahatlıkla kazanç için oynayabileceği klasik konuma erişir: İyi ata karşı kötü fil.

47... hxg3+

47... h3? 48. ♘f4 ♗f5 49. ♘xh5 ♔e7 50. ♘f4 ♔d6 51. ♔g1 varyantı basitçe kazanırdı.

48. ♔xg3 ♔e6⁈

48... ♗g6 49. ♘f4 ♗f7 50. ♔h4 ♔d7 51. ♘xh5 ♔e6+/= Her şeye rağmen 'savunulabilir' olmalıdır.

49. ♘f4+ ♔f5 50. ♘xh5 Karpov kaç hamle ilerisini görmüştü? Beyaz Ag7-Ae8-Ac7 tehdit etmektedir. Bu sebepten ötürü Kasparov'un şahını aktif tutma planı suya düşmüştür.

50... ♔e6 51. ♘f4+ ♔d6 52. ♔g4 ♗c2 53. ♔h5 ♗d1 Siyah, erleri olabildiğince azaltmalıdır.

54. ♔g6 ♔e7 55. ♘xd5+⁈

55. ♘h5 ♗xf3 56. ♘xf6 ♗e4+ 57. ♔g5 ♗d3 58. ♘h5 Beyaza daha iyi kazanç şansları sunardı.

55... ♔e6 56. ♘c7+ Doğru savunma şu şekildeydi:

56... ♔d7?

56... ♔d6 57. ♘xa6 ♗xf3 58. ♔xf6 ♗g4 59. ♘c5 ♔d5 ve beraberlik

57. ♘xa6 ♗xf3 58. ♔xf6 ♔d6 Artık çok geç. Kasparov kaybettiği kıymetli temponun bedelini en ağır şekilde ödüyor.

59. ♔f5 ♔d5 60. ♔f4+− İşte ana fark. Beyaz tempoyla file basar ve d4-erini zamanında müdafaa edebilir.

60... ♗h1 61. ♔e3 ♔c4 62. ♘c5 ♗c6 63. ♘d3 ♗g2 64. ♘e5+ ♔c3 65. ♘g6! Kazanan yegane hamle. Sebebini inceleyelim:

65. ♘f7 ♔b3 66. ♔d3 ♗f1+ 67. ♔d2 ♔c4! (67... ♔xa3? 68. ♔c3+− ) 68. ♔e3 ♔b3 69. d5 ♔xa3 70. d6 ♗h3=

65... ♔c4

65... ♔b3 66. ♘f4! fark yaratan hamle(fikir) 66... ♗h1 67. d5 ♔xa3 68. d6 ♗c6 69. ♘d5+− Karpov'un oyunsonu tekniği ile ilgili ne demiştik?

66. ♘e7 ♗b7

66... ♗h1 çok daha dirençli olmasına karşın yarım puanı elde edebileceği şüphelidir. 67. ♘f5 ♔d5 68. ♘g3 ♗g2 69. ♔d3

67. ♘f5 ♗g2 68. ♘d6+ ♔b3 69. ♘xb5 ♔a4 70. ♘d6 Skoru güncelleyelim: 4-0

1-0

Karpov-Kasparov, Moskova 1984/5

Yazar hakkında

FM Selim Çıtak

2005 senesinde FM unvanı alan Selim Çıtak onlarca uluslararası turnuvada ülkemizi temsil etmiş, 2006 yılında Milli Takıma kadar yükselmiştir. İki tane IM normu bulunan Çıtak, satranç oyunculuğunun yanı sıra yazarlık ve habercilik de yapmaktadır.